Ontdoe de euthanasiediscussie van verkapte religieuze argumenten
03 08 09 - 10:59 - Categorie: maatschappij Het mensenrechtencomité van de Verenigde Naties vraagt Nederland het euthanasiebeleid te herzien. Euthanasie wordt door de commissie geassocieerd met de doodstraf en moet daarom om misbruik te voorkomen worden getoetst door een rechter. De doodstraf is niet terug te draaien, is het argument, net zoals euthanasie.Natuurlijk is een arts beter in staat dan een rechter om te bepalen of iemands lijden ondraaglijk en uitzichtloos is. Maar het belangrijkste is dat mensen zelf willen bepalen of ze euthanasie een menswaardige oplossing vinden voor ondraaglijk en uitzichtloos lijden. De nadruk in de kritiek wordt gelegd op vermeende wilsonbekwaamheid. Het wordt voorgesteld alsof dementerende ouderen worden gelokt in een fuik van hun kinderen en zorgverleners. Maar het euthanasiebeleid wordt ontwikkeld door de betrokkenen zelf, namelijk de Nederlanders, op een moment dat zij niet wilsonbekwaam zijn maar heel goed weten waar het over gaat. Wij nemen zelf deel aan de discussie en vormgeving van onze eigen euthanasiewet, die er komt op grond van onze eigen wens om op een menswaardige manier het leven te kunnen beëindigen, als zulke omstandigheden zich zouden aandienen. Waar we naar streven is dus een wet die iedereen op zichzelf zou willen toepassen.
De euthanasiewet is geen dictatoriale wet die als doel heeft mensen in hun rechten te beperken, maar een wet die wordt ontwikkeld om zo goed mogelijk te voldoen aan onze eigen wensen. Het is in ons eigen belang dat euthanasie goed wordt geregeld. Bovenal is het onze eigen wens dat wij vrij zijn om te kiezen voor dit recht. Het is onzin Nederland ervan te beschuldigen dat hier wetten gelden die een onrechtmatig dood in de hand werken en die gelegenheid geven te profiteren van de wilsonbekwaamheid van het slachtoffer. Het is namelijk een wet waar we zelf voor hebben gekozen, en die wij bij leven en welzijn en bij ons volle verstand trachten vorm te geven.
Een rechter is alleen nodig bij verdenking van overtreding van de wet
Voorstanders van euthanasie willen als eerste dat zij zelf gebruik kunnen maken van deze methode. Ze willen niet dat hij wordt toegepast op tegenstanders van euthanasie. Het is niet de bedoeling dat onze weloverwogen wens om uit ons lijden te worden verlost op het moment suprême opeens wordt voorgelegd aan een rechter, die moet toetsen of we wel gebruik mogen maken van dit recht. Natuurlijk loop je de kans wilsonbekwaam te worden naarmate de dood nadert, maar op het moment dat we besluiten dat euthanasie een beschikbare methode moet zijn zijn we wilsbekwaam, en heel goed in staat om te weten wat ons oordeel over euthanasie is. We zijn op dit moment ook prima in staat om te beoordelen hoe zo'n wet het beste kan functioneren om ons belang te behartigen en onze keuze te beschermen.
Als iemand werkelijk euthanasie misbruikt, bijvoorbeeld om het leven van een niet-terminale patiënt te beëindigen in de hoop zo een erfenis te kunnen opstrijken, is dat moord. Dan kan er een rechter aan te pas komen en kunnen de betrokken worden berecht. Maar er moet geen overbodige druk op het juridisch apparaat worden gelegd alleen omdat tegenstanders van euthanasie het ingrijpen in de laatste levensfase van een terminale patiënt willen gelijkstellen aan de doodstraf. Mensen maken deze keuze om in relatieve rust, in een setting naar eigen keuze, de laatste levensadem uit te blazen.
Oneigenlijke argumenten suggereren vooroordelen tegen euthanasie
Het zakelijk klinkende VN-verzoek wordt begeleid door allerlei lasterlijk klinkende insinuaties. Dat brengt een onrealistische, verontrustende voorstelling van euthanasie teweeg. De indruk ontsaat dat het niet gaat om een oprecht verlangen patiënten te beschermen tegen kwaadwillenden, maar om de traditionele wil om een progressief euthanasiebeleid te traineren. Zo is in de NRC te lezen dat volgens een mensenrechtenexpert de verplichte second opinion van een tweede arts zelfs door middel van een telefoontje kan worden verkregen. Als dit waar zou zijn, moet er natuurlijk op worden toegezien dat dit niet kan. Maar in werkelijkheid is dit een insinuerend argument om een redelijk euthanasiebeleid zwart te maken. Dit heeft niets te maken met een noodzakelijke toetsing door een rechter, maar met het zaaien van angst en verwarring om het vertrouwen in euthanasie en de betrokken artsen te ondermijnen.
Hetzelfde geldt voor de verwijzing naar de grote beïnvloedbaarheid van ouderen en dementerenden waar de hoogleraar rechten Ruth Wedgwood over spreekt. Dementie en hoge ouderdom zijn op zich geen grond voor euthanasie. Pas in een terminale fase dient dit recht zich aan.
Ook de suggestie dat de toename van het aantal meldingen reden tot zorg zou zijn is misplaatst. Waarom zo veel gevallen van euthanasie?, vraagt Rugh Wedgwood zich af. Wel, waarschijnlijk omdat mensen vrij zijn in hun eigen keuze. De vraag zou moeten zijn waarom die keuze niet wordt gerespecteerd.
Euthanasie associëren met de doodstraf is niet ethisch
De subtielste insinuatie is om euthanasie te associëren met de doodstraf. Al eerder trachten Duitse partijen te bereiken dat het Europese Hof van Justitie maatregelen zou ondernemen tegen de Nederlandse euthanasiewet. Het Nederlandse beleid werd gelijkgeschakeld met dat van de nazi's. Het demoniseren van een seculiere ethiek die menswaardig sterven mogelijk maakt, beïnvloedt vervolgens ook de seculiere argumentatie. Het element van actief ingrijpen bij de levensbeëindiging van een patiënt wekt emotionelere reacties op dan het uitzichtsloos lijden zelf, terwijl dat laatste juist centraal hoort te staan in een ethische discussie.
Religieuze tegenstanders van euthanasie doen vaker een beroep op de menselijkheid. Maar het aanvoeren van de mensenrechten dient vooral ter ondersteuning van het religieuze dogma, en niet het verbeteren van de menselijke conditie. In Italië, waar de Rooms-Katholieken de hele ethische discussie beheersen, blijkt keer op keer hoe moeilijk het is om euthanasie in het openbaar te bespreken. In 2006 probeerde een aan spierdystrofie lijdende man, Piergiorgio Welby, de discussie in de politiek op gang te brengen. De man kon niet meer zelfstandig lopen, eten en zelfs ademhalen, en werd dus kunstmatig in leven gehouden. President Giorgio Napolitano reageerde positief op het verzoek, maar het Vaticaan had een andere opvatting:
Kardinaal Javier Lozano Barragàn, voorzitter van de pauselijke raad voor gezondheidsvraagstukken, omschrijft euthanasie vandaag in het dagblad la Repubblica „als een vorm van moord”, maar hij keurt ook het verlengen van lijden als gevolg van te ver doorgevoerde „medische volharding’’ af. Wie zich in een terminaal stadium bevindt, moet volgens hem met palliatieve zorg worden geholpen, opdat het lijden zo veel mogelijk wordt beperkt. Het individu heeft echter niet het recht om over zijn eigen leven te beschikken.Het Vaticaan vergelijkt euthanasie dus met moord. Politici durven euthanasie in Italië nauwelijks te bespreken uit angst voor stemmenverlies. De bio-ethicus Gilberto Corbellini pleit daarentegen voor een wettelijke regeling vanwege de problemen met illegaal toegepaste euthanasie.
Het VN-verzoek heeft verkapte religieuze drijfveren
Het VN-verzoek dient niet om het euthanasiebeleid te verbeteren ten gunste van mensen die hiervan het slachtoffer zouden kunnen worden. Het is een verkapt religieus streven om ontwikkeling van dit beleid te traineren door een politiek en humaan ogend jasje aan te trekken. Dat is nodig omdat religieuze argumenten in Nederland geen kans van slagen hebben.
Hoeveel landen die bij de VN zijn aangesloten zijn voorstander van euthanasie, en hoeveel betrekken hierbij humane ethische argumenten, waarin god niet de boventoon voert? De meerderheid is ertegen op grond van de religie.
Religies remmen de ontwikkeling van humaan beleid enorm af. Het moet redelijk eenvoudig mogelijk zijn om tot een werkzaam euthanasiebeleid te komen, ondanks de knelpunten. Er is geen praktisch knelpunt zo groot, of er kan een manier worden bedacht om het te ondervangen. Religies voeren echter vooral illusionaire knelpunten aan, die de discussie saboteren om mensen het recht te geven te kiezen voor een humaan afscheid.
Het euthanasiebeleid van Nederland lokt de meest onethische beschuldigingen uit. Ook in de Osservatore Romano viel al te lezen dat in Nederland de nazi's aan de macht zijn, en dat ouden van dagen hun leven niet zeker zijn. Nederland wordt verafschuwd omdat hier wordt gestreefd naar het mogelijk maken van een menswaardig overlijden.
De pauselijke encycliek Evangelium Vitae over euthanasie
De encycliek Evangelium Vitae van paus Johannes Paulus II laat zien hoe de kerk het verbod op euthanasie motiveert. Het wordt voorgesteld als moord en als daad van liefdeloosheid. Euthanasie wordt geheel voorgesteld als een daad die door anderen wordt uitgevoerd op het slachtoffer, dat geen inspraak heeft in zijn eigen leven. Euthanasie wordt toegepast uit luiheid, liefdeloosheid, gemakzucht, de wil om van lastige patiënten af te komen enz. Zo niet, dan betreft het een 'vals medelijden'.
Ook als zij niet gemotiveerd is door een egoïstische weigering om belast te worden met het leven van iemand die lijdt, moet euthanasie een vals medelijden, ja een bedenkelijke ‘perversie’ van medelijden genoemd worden, Echt ‘medelijden’ deelt in andermans lijden; het doodt niet de mens wiens lijden onverdraaglijk is. Bovendien blijkt de daad van euthanasie des te perverser als ze wordt uitgevoerd door mensen, zoals familieleden, van wie men verwacht dat ze een familielid geduldig en liefdevol behandelen of door hen - bijv. artsen - van wie krachtens hun specifieke beroep verwacht mag worden dat zij zorgen voor de zieke persoon, zelfs in de pijnlijkste terminale stadia.Genegeerd wordt hier dat de familie waarschijnlijk al lange tijd geduldig en liefdevol heeft gehandeld. In plaats daarvan worden zij neergezet als egoïsten die hun verantwoordelijkheid niet willen nemen. Hetzelfde geldt voor artsen, die wel degelijk hun beroep uitoefenen, maar in een bepaald stadium geen invloed meer hebben op het verloop, hoe dramatisch dit ook kan zijn.
De werkelijkheid is dat ik als autonoom wezen geen belangstelling heb voor iemands medelijden met mijn situatie, maar wil kunnen bepalen dat mijn leven wordt beëindigd als ik in doodsangst verkeer doordat mijn ademhaling niet goed meer functioneert, als ik kunstmatig in leven word gehouden of als ik aan ondraaglijke pijn lijd. Een barmhartigheid die mij dwingt deze zaken te ondergaan is geen barmhartigheid, maar een als barmhartigheid vermomde kwelling.
Als de persoonlijke keuzebevoegdheid wordt meegewogen, wordt euthanasie in de encycliek gelijkgesteld aan zelfmoord. En zelfmoord wordt afgewezen, niet op grond van humane overwegingen, maar op grond van wat het geloof wil:
In zijn diepste kern is zelfmoord een afwijzing van Gods absolute soevereiniteit over leven en dood, zoals die wordt verkondigd in het gebed van de oude wijze van Israël: ‘Gij hebt macht over leven en dood; Gij voert mensen naar de poorten van de onderwereld en weer omhoog’ (W 16,13; vgl.Tob 13,2).Een andere wil van God die centraal staat in de religieuze ethiek is dat het Gods beslissing is wie er leeft en wie er lijdt, zoals de encycliek onderstreept:
Sterven voor de Heer betekent de eigen dood beleven als laatste gehoorzaamheid aan de Vader (vgl. Fil 2,8), doordat wij de ontmoeting met de dood in het door Hem gewilde en vastgestelde ‘uur’ aanvaarden (vgl. Joh 13,1), die alleen kan zeggen wanneer onze aardse weg ten einde is. Leven voor de Heer betekent ook erkennen dat het lijden, ook wanneer het op zichzelf een kwaad en een beproeving blijft, altijd tot een bron van het goede kan worden. Dat is het geval wanneer het uit liefde en met liefde uit vrijwillige overgave aan God en uit vrije persoonlijke beslissing beleefd wordt in deelname aan het lijden van de gekruisigde Christus zelf. Zo gaat hij die zijn lijden leeft in de Heer, volkomen op Hem lijken (vgl. Fil 3,10; 1Pe 2,21) en heeft hij ten diepste deel aan zijn verlossingswerk voor de Kerk en voor de mensheid 87. Dat is de ervaring van de Apostel, tot navolging waarvan ook iedere lijdende mens geroepen wordt: '' Nu verheug ik mij in het lijden dat ik voor u verdraag. Voor het lichaam van Christus, de Kerk, voltooi ik in mijn aardse leven dat wat aan het lijden van Christus nog ontbreekt’ (Kol 1,24).Irrelevante argumenten
Dit zijn volslagen onrelevante argumenten in een discussie over euthanasie, en deze basis hoort ver te worden gehouden van iedere humanitaire ethische discussie. Onlangs speelde de zaak over Eluana Englaro nog in Italië. Zij lag al 17 jaar in coma. Haar vader streed om het recht haar kunstmatige voeding te beëindigen. Premier Berlusconi deed de keuze voor euthanasie af als poging om je van een last te verlossen, en beweerde aan de kant van het leven te staan. Maar zowel de familie als de zorg heeft zich zeventien jaar lang om de vrouw bekommerd, en haar als plant in leven gehouden. Dat is waar de religieuze beschuldiging van egoïsme mank gaat. Het is de kerk zelf die het lijden boven het leven stelt. Berlusconi streeft naar een wetswijziging die euthanasie nog moeilijker maakt.
Een zelfde politieke inmenging vanuit een religieuze basis vond plaats in de VS, toen president Bush zijn vakantie onderbrak om Terry's Law te ondertekenen, naar aanleiding van Terry Schiavo, een vrouw die al vijftien jaar als een kasplant in leven werd gehouden. De motivatie hiervoor was eveneens het verdedigen van de menselijke waardigheid en de cultuur van het leven. De wet maakte het tegen het geldende recht in mogelijk dat de ouders, die euthanasie tegen wilden houden omdat ze het leven van hun dochter nog zinvol vonden, de zaak voor een federale rechter brachten. Uiteindelijk bepaalde de rechter toch dat de voeding van de vrouw mocht worden gestaakt. Daarmee werd het probleem van actieve euthanasie vermeden. Het ingrijpen van Bush en het conservatieve Congres leidde in de VS tot veel commotie.
Ethisch beleid voor een seculiere maatschappij moet vrij zijn van religie
De scheiding tussen kerk en staat komt door de religieus geïnspireerde staatsbemoeienis in het geding. Religies mogen hun ethische normen toepassen binnen hun eigen systeem, maar niet uitstrekken over seculieren die geen binding hebben met de kerk. Zodoende wordt getracht de argumenten tegen euthanasie van hun religieuze omhulsel te ontdoen. Maar belangrijker dan de mogelijkheid dat van euthanasie misbruik wordt gemaakt, is dat mensen de mogelijkheid hebben om te kiezen voor het actief beëindigen van het leven. Het leven en lijden dient niet nodeloos te worden gerekt omwille van een misplaatste vorm van respect voor het leven.
Overwegingen die een rol kunnen spelen in het streven naar een progressief euthanasiebeleid zijn:
1) Menswaardig sterven hoort ook bij een menswaardig leven.
2) Euthanasie wordt indien gewenst toegepast om een einde te maken aan ondraaglijk lijden en het zinloos oprekken van het leven.
3) Het is in Nederland een vrije keuze om te kiezen voor euthanasie. Het wordt niet opgelegd.
4) Een goed euthanasiebeleid wordt ontwikkeld door mensen die bij hun volle verstand zijn, en die goed in staat zijn om te bedenken welke knelpunten zich kunnen aandienen.
5) Iedereen kan deelnemen aan de discussie over het euthanasiebeleid, en mogelijke knelpunten ter overweging inbrengen.
6) Iedereen beseft dat een goede regeling in ons eigen belang is.
7) Er wordt gecontroleerd op het naleven van de wet, en er wordt nagegaan of de wet als zodanig goed functioneert.
8) De kans bestaat dat er een onterechte beslissing wordt genomen. Dat geldt ook een familielid dat iemand het recht op euthanasie ontzegt. In zo'n geval is het altijd mogelijk om naar de rechter te gaan.
9) Misbruik van euthanasie, bijvoorbeeld door het leven van een niet-terminale patiënt te beëindigen uit wraak of omwille van een erfenis, is moord. Dat moet vanzelfsprekend voor de rechter komen, en kan zoals alle moorden niet worden teruggeschroefd. Maar deze hypothetische mogelijkheid is geen reden om elk geval van ziekte en sterven voor de rechter te brengen. Een juist verloop moet door een duidelijke procedure worden mogelijk gemaakt.
10) Veel mensen willen niet in leven worden gehouden als een wilsonbekwaam kasplantje. Mensen vinden dit onwaardig, of ze willen geen nodeloze druk leggen op de zorgvoorzieningen. Natuurlijk kan iemand zijn wil niet meer duidelijk maken als hij eenmaal is getroffen door dit lot, maar je kan wel vertrouwen op je familie en artsen dat zij een keuze willen maken die recht doet aan je eigen wensen.
11) Wat iemand wil is vaak bekend bij de familie.
12) De beschikbaarheid van goede en betaalbare zorg is een basisvoorwaarde in een beschaafde maatschappij, los van de mogelijkheid van euthanasie.
13) Mensen zijn intelligent genoeg om oplossingen te bedenken voor de diverse problemen die zich aandienen bij het opstellen van een humane euthanasieregeling.
14) Mochten nieuwe problemen rijzen bij de uitvoering van de wet of de formulering van de wet zelf, dan kan dit in de toekomst worden verbeterd.
15) Als de wet goed functioneert en voldoet aan de behoefte, is verruiming in de toekomst een reële optie.
Religies streven ernaar elke vooruitgang met betrekking tot een goede euthanasieregeling te blokkeren. Hoe het ook wordt geregeld, het is nooit goed. Het is geen probleem dat mensen levenslang kunstmatig worden beademd tegen hun wil, of dat ze rochelend, proestend, stikkend en pijn lijdend hun einde afwachten. Gelovigen introduceren liefdevol de 'palliatieve zorg' om dit 'lijden zoveel mogelijk te beperken'. Maar de basis hiervoor is niet solidariteit en menslievendheid voor onze medemens, maar het voorop stellen van de wil van god.
Palliatieve zorg moet niet dienen als alternatief voor euthanasie. Goede zorg hoort altijd beschikbaar te zijn. De zorg moet niet opeens verbeterd worden omdat mensen geen zin meer hebben een goddelijke beschikking af te wachten en ervoor kunnen kiezen hun eigen leven vorm te geven. Goede zorg moet een basisvoorwaarde zijn voor een humane maatschappij. Zorg voor zieken, bejaarden en andere hulpbehoevenden moet niet worden gezien als een kostenpost die geld wegslurpt ten koste van de 'economische groei'. Zorg moet niet rendabel of zelfs winstgevend worden gemaakt door zorginstellingen over te hevelen naar de vrije markt en ze afhankelijk te maken van commerciële zorgverzekeraars.
Objectieve keuze
Er moet eerst een goed en betaalbaar zorgsysteem zijn, dat voldoet aan ieders behoefte. Zowel zieken als bejaarden moeten onder humane condities kunnen leven, zodat hun keuze voor euthanasie niet wordt beïnvloed door de ellendige omstandigheden waarin ze aan hun lot worden achtergelaten.
Pas als de basisvoorwaarden voor een humane maatschappij zijn vervuld, is een objectieve keuze voor euthanasie mogelijk. Zijn deze zaken niet goed geregeld, dan is het mogelijk dat mensen op minder humane gronden kiezen voor actieve levensbeëindiging.
Dat past niet bij een humane beschaving, maar het is geen reden om euthanasie te verbieden. Het is een reden om de beschaving naar een hoger plan te tillen, in plaats van hem verder te laten uithollen door principes als economische groei, gezonde concurrentie, vrijemarkt, en bovenal de wil en de beschikking van god.
Palliatieve zorg verbeteren om het verbieden van euthanasie een humanitair aanschijn te geven is geen goede basis voor deze zorg. Om te beginnen vervult het niet de behoefte aan euthanasie. Het is slechts een excuus om mensen hun keuzevrijheid te ontnemen. Maar bovendien, zodra religies weer voldoende macht hebben om de bijbelse wil aan iedereen op te leggen, vervalt het humanitaire motief om het lijden te verlichten. De bijbel verbiedt euthanasie niet op grond van menselijke solidariteit.
De samenleving hoort te worden gemaakt door alle deelnemers
De religieuze redenering houdt de vooruitgang tegen. God gaf de mens het lijden om ons erbarmen te ontwikkelen; ingrijpen van de mens in de beschikking van god is hoogmoed. Deze manier van denken maakt dat mensen onterecht berusten in een onmenswaardige situatie.
De intellectuele capaciteit van mensen is groot genoeg om vele problemen die worden veroorzaakt door armoede of onkunde op te lossen. Dit wordt de laatste tijd afgedaan als een illusie, door met minachting te spreken over het geloof in de maakbaarheid van de maatschappij, die niets zou hebben opgeleverd.
Maar de vereende krachten waarmee de laatste paar eeuwen de maatschappij in sociaal en wetenschappelijk opzicht vooruit is gegaan is wel degelijk een gevolg van maakbaarheid. Ook het privatiseren en verkopen van staatsbedrijven die dienden voor het algemeen nut aan winstgerichte ondernemingen is een vorm van maakbaarheid. Op dezelfde manier is de invloed van traditionele religies op het beleid van een seculiere overheid een vorm van maakbaarheid. Evenzo is het eeuwenlange dom en arm houden van het volk door de religies ten gunste van de parasiterende priesterkaste een vorm van maakbaarheid geweest. Mensen onderwerpen door ze als worst een beloning na de dood voor te houden getuigt van de maakbaarheid van de samenleving.
Het is maar net wie er deel kan nemen aan het maken van de samenleving wat bepaalt hoe humaan de samenleving eruit ziet. Het aanzien van de maatschappij is een afspiegeling van degenen die de meeste invloed hebben op de vormgeving ervan. Een samenleving die geen haast maakt met het uitbannen van onnodig lijden is vermoedelijk een samenleving waarin religies een grote vinger in de pap hebben. Als alle betrokkenen in hun eigen belang zelf kunnen meedenken aan het opstellen van een wet zal de samenleving voor iedereen humaner worden.
Euthanasie is iets wat iedereen aangaat. Iedereen moet voor zichzelf kunnen beslissen of hij wel of niet van deze mogelijkheid gebruik wil maken. Daarom moet iedereen inspraak kunnen hebben in het ontwikkelen van een humaan euthanasiebeleid. Het is mogelijk dat mensen op grond van hun religie voor zichzelf euthanasie afwijzen, maar een beleid dat alleen wordt bepaald op grond van religieuze argumenten leidt tot een maatschappij die niet voldoet aan de maximale eis die we kunnen stellen aan een humane samenleving. Het doel van de voortdurende druk die wordt uitgeoefend op een werkbare euthanasieregeling is niet het bevorderen van een humaner beleid, maar het onmogelijk maken van een werkbare regeling waarin de individuele beslissingsbevoegdheid centraal staat. De meerderheid der Nederlanders is voorstander van euthanasie. Volgens de mensenrechtencommissie van de VN neemt het aantal gevallen van euthanasie toe. Als dit niet samengaat met de groei van het aantal klachten van mensen die menen dat de wet wordt misbruikt en dat euthanasie ten onrechte is toegepast, is er geen aanleiding om de wet te veranderen. Toetsing van de wet en de naleving ervan is wel van belang, maar toetsing van een rechter in elk individueel geval van euthanasie is niet realistisch. De praktijk suggereert niet dat dit nodig is.
Auteur: Els Geuzebroek
Dit artikel is 4392 keer gelezen.
vijf reacties
